Wat is dynamisch bereik?

Joris Dijkema

Je hebt het vast weleens voorbij horen komen, dynamisch bereik, stops, HDR, allemaal ingewikkelde namen maar wat betekenen ze precies? In dit artikel gaan we alle vragen omtrent dynamisch bereik behandelen en daarbij ook een aantal begrippen uitleggen. Aan het einde van dit artikel snap jij wat dynamisch bereik is en hoe je hier het beste mee om kan gaan. Al benieuwd? Lees snel verder!

Voor je verder leest raad ik je trouwens aan om  Gratis het boek De 10 Bouwstenen van Betere Natuurfotografie te  downloaden  >>(klik op de gele tekst).

Ontdek de 10 onmisbare stappen voor krachtige & creatieve fotografie, mijn allerbeste aankoopadvies over de Creatieve Lens (betaalbaar en 100% onafhankelijk), voorkom een miskoop door aankoopadviezen, 50+ inspirerende foto’s met uitleg erbij.

Inhoud

Dynamisch bereik in stops

Dynamisch bereik wordt eigenlijk altijd uitgedrukt in stops, een term die erg vaak gebruikt wordt in de fotografie maar wat wil het precies zeggen? Je belichting kan je niet meten, het heeft geen eenheid, je kan niet over een foto zeggen dat het een 12 stop afbeelding is. Stops worden gebruikt om relatieve veranderingen in de belichting te beschrijven. Een stop is gelijk aan de verdubbeling of halvering van licht die op je sensor komt.

Een voorbeeld is wanneer je een sluitertijd van 1/100ste van een seconde hebt en deze vertraagt naar 1/50ste van een seconde, je laat nu dubbel zo veel licht op je sensor vallen dus heb je je belichting vergroot met 1 stop.

Als je van 1/100ste van een seconde een stop naar beneden wil zal dit resulteren in een sluitertijd van 1/200ste van een seconde. Voor sluitertijd is de stop regel dus redelijk makkelijk: wil je je belichting vergroten met 1 stop? Verdubbel je sluitertijd. Wil je je belichting verminderen met 1 stop? Halveer je sluitertijd.

Bij diafragma geldt bijvoorbeeld dat een  verandering van f/5.6 naar f/8 1 stop minder licht betekent. En andersom: van f/8 naar f/5.6 1 stop meer licht. Zo zijn er nog veel meer vergelijkbare voorbeelden te geven.

Het berekenen van stops met ISO is gelukkig weer erg makkelijk, dezelfde regel als voor de sluitertijd geldt hier ook. Wanneer je je belichting wil vergroten met 1 stop verdubbel je je ISO, wanneer je je belichting wil verkleinen met 1 stop halveer je je ISO. Dus van ISO 200 naar 400 is + 1 stop en van ISO 200 naar 100 is – 1 stop.

Oké we hebben nu stops behandeld maar wat heeft dit voor een relatie met dynamisch bereik en wat is dynamisch bereik nou precies?

We beginnen met dynamisch bereik, in een afbeelding is dit het verschil tussen de meest lichte en de meest donkere tinten.

Je ziet dit goed terug op een dag met een groot contrast tussen de lucht en de voorgrond. Zie de afbeelding hierboven waar de lucht compleet is ‘uitgebrand’ (overbelicht) maar de voorgrond goed belicht is. Het dynamische bereik is hier dus niet groot genoeg.

Een menselijk oog heeft bij optimale omstandigheden een dynamisch bereik van 24 stops, wij kunnen dan ook alle details nog zien, zowel in de voorgrond als in de lucht. Zie de afbeelding hieronder waar we een techniek genaamd HDR gebruikt hebben om deze 24 stops te bereiken, wat HDR is wordt later uitgelegd.

Een professionele spiegelreflexcamera heeft ongeveer een dynamisch bereik van 14 stops, duidelijk minder dan onze ogen. En daarom krijg je soms niet alles goed belicht in je foto. Hierna gaan we hierop in!

Heb jij ook een dure camera gekocht en mis je de mooie foto’s? Haal meer uit je camera – Gratis de 10 onmisbare stappen  downloaden  >>(klik op de oranje tekst).

Camera en sensor

We weten nu wat dynamisch bereik is en hoe dit wordt gemeten maar welk onderdeel van de camera heeft nou de grootte van het dynamische bereik als eigenschap? De sensor van de camera is hier verantwoordelijk voor.

Maar wat in de sensor bepaalt nou hoe groot het dynamische bereik is? De grootste factor is de grootte van de sensor zelf, hoe meer oppervlak hoe groter de pixels en hoe meer licht er op de individuele pixels valt en dus hoe groter het dynamische bereik. Dit betekent dus ook dat Fullframe sensoren vaak een beter dynamisch bereik hebben dan APS-C sensoren of Micro-Four thirds (MFT).

De tweede factor die het dynamisch bereik bepaalt van een sensor is het aantal bits kleur dat een sensor opslaat. Een sensor met 8 bits kleur heeft dus een minder groot dynamisch bereik dan een sensor die kleur opslaat in 24 bits.

Ook wordt het dynamisch bereik binnen fullframe sensoren steeds een beetje beter.

Kijk bijvoorbeeld naar de Canon EOS 5D serie, de 5D mark II had een dynamisch bereik van 11.7 stops terwijl de Canon EOS 5D mark IV een dynamisch bereik heeft van 13.6 stops. De meest recente fullframe camera van Canon, de Canon EOS R6, heeft een dynamisch bereik van 14.6 stops.

Sommige APS-C sensoren komen ook in de buurt van 14 stops door erg kleine technologische voordelen. De beste Micro Four third sensoren hebben maximaal een dynamisch bereik van 11 stops en de beste telefoon sensoren maar 8-9 stops.

ISO en dynamisch bereik

De meeste mensen zullen al wel weten dat de ISO-waarde bepaalt hoe gevoelig je sensor is voor licht, wat ook belangrijk is om te weten is dat wanneer je je ISO-waarde verhoogt je meer ruis creëert in je afbeelding. Wat veel mensen niet weten is dat een hogere ISO-waarde ook impact heeft op je dynamische bereik, hoe komt dit vraag je je misschien af?

Zoals we eerder gezegd hebben komt bij een hogere ISO-waarde meer ruis kijken, deze ruis wordt aanzienlijk erger als je informatie terug probeert te halen uit de schaduwen wat vervolgens je effectieve dynamische bereik verkleint.

Wil je dus optimaal gebruik maken van je camera zijn kwaliteiten? Gebruik dan een statief zodat je een zo laag mogelijke ISO kan gebruiken (natuurlijk kan dit niet in elke situatie) en dus het maximale haalt uit het dynamische bereik.

Wat ook belangrijk is om nog even te benoemen is dat sommige camera’s een soort van vals spelen met hun handmatig uitbreidbaar minimaal ISO, stel je normale minimale ISO is 100 en je stelt hem handmatig in op ISO 50 dan speelt je camera een beetje vals door de afbeelding te overbelichten met 1 stop en na afloop de hoog lichten weer met 1 stop terug te brengen wat vervolgens ook je effectieve dynamische bereik vermindert.

De beste ISO-waarde is daarom de laagste NORMALE waarde. Vaak ISO 100 maar soms is dit net iets anders bij een camera. ISO 50 is dus minder goed als het gaat om dynamisch bereik.

RAW of JPEG fotograferen?

Deze twee bestandstypen heb je vast al eens voorbij horen komen, JPEG is de meest voorkomende manier van afbeeldingen opslaan. Tegenwoordig kunnen ook veel systeem en spiegelreflexcamera’s foto’s opslaan in het RAW-formaat, dit formaat slaat een stuk meer informatie op dan JPEG maar heeft als nadeel dat het erg grote bestanden zijn.

RAW-foto’s moet je eigenlijk altijd exporteren (omzetten) wil je ze kunnen versturen naar vrienden of familie maar ze hebben als voordeel dat ze enorm veel ‘ruwe’ data opslaan wat weer goed is voor het dynamisch bereik.

Bij RAW-foto’s kan je dus vele malen meer informatie terug halen dan dat je dat kan doen bij JPEG-foto’s, RAW-foto’s zijn dus ook beter voor het dynamische bereik en de algehele nabewerking van je foto. Zie ook mijn artikel RAW of JPEG

Instellingen en dynamisch bereik vergroten

Er zijn een aantal instellingen waar je rekening mee kan houden wanneer je je dynamische bereik optimaal wil benutten. Om te beginnen moet je ervoor zorgen dat je in RAW fotografeert, we hebben het hiervoor al besproken maar RAW-afbeeldingen slaan een stuk meer informatie op en zullen ervoor zorgen dat je zo in de nabewerking meer informatie terug kan krijgen.

Het tweede punt waar je rekening mee kan houden is het “EttR” (Exposure to the right) principe, dit wil eigenlijk zeggen dat je belichting zo instelt dat je histogram net wat meer naar rechts ligt. Wanneer je dit doet zullen de donkerste delen zo licht mogelijk zijn waardoor je het meeste informatie mogelijk opslaat in deze delen. Je hoeft die dan achteraf niet meer op te lichten en dit scheelt je ruis.

Punt drie is het meest belangrijke, zorg ervoor dat de hoog lichten niet compleet wit zijn. Wanneer je hoog lichten compleet wit zijn kan je hier geen informatie meer uit terug halen. Probeer dus je belichting te baseren op de meest lichte plekken van je afbeelding.

Nabewerking

In de nabewerking kan je het dynamische bereik optimaal gaan benutten wanneer je RAW-foto’s hebt gemaakt kan je erg veel informatie terug halen uit de schaduwen. Dit is dus ook het eerste wat je wil doen, pas wel op dat je dit niet te veel doet aangezien er op dat moment meer ruis kan ontstaan.

Stap 2 in de nabewerking is de middentonen bijwerken, dit doe je door de exposure of belichting slider te iets naar rechts te trekken. Dit vermindert het verschil in dynamisch bereik tussen de midden tonen en de schaduwen.

Stap 3 is de hooglichten bijwerken, als het goed is heb je je belichting zo ingesteld dat er geen ‘clipping’ heeft plaatsgevonden, dit is wanneer de hooglichten wit worden en hun informatie kwijtraken. Echter hebben we nu de exposure/ belichting aangepast in stap 2 waardoor je nu misschien wel wat witte vlakken hebt, dit kan je corrigeren door de slider van de hoog lichten iets naar beneden te verplaatsen.

Stap 4 is het gebruiken van verloopfilters (graduated filters), hiermee kan je de belichting op specifiek de donkere delen nog wat omhoogduwen. Pas bij het gebruik van filters wel op dat je het niet te extreem doet aangezien dit voor ruis kan creëren en de mogelijkheid heeft om een onnatuurlijke look te geven.

Grijsverloopfilters

Nog een mogelijkheid om je dynamisch bereik optimaal te benutten is het gebruik van grijsverloopfilters. Deze filters monteer je voor je lens en deze houden licht tegen, grijsverloop filters houden meer licht tegen aan de bovenkant van het filter en nauwelijks tot geen aan de onderkant.

Je wil de grijsverloopfilter dus zo plaatsen dat het verloop van grijs naar helder op de horizon zit, dit kan wat verfijning vereisen maar als deze eenmaal goed staat blokkeert deze filter het licht van de lucht waardoor je een groter dynamisch bereik creëert.

HDR-fotografie

Een laatste techniek om het grootst mogelijk dynamisch bereik te creëren is HDR, dit staat voor High Dynamic Range of letterlijk vertaald groot dynamisch bereik.

Wanneer je HDR-foto’s maakt ben je eigenlijk altijd gebonden aan een driepootstatief, je wil namelijk van exact dezelfde positie een foto maken. Als je vervolgens je compositie hebt gekozen maak je 3 of meer foto’s, allemaal met een andere belichting. De eerste foto belicht je vaak op de voorgrond, de tweede op het midden en de laatste op de lucht. Je kan voor de zekerheid meerdere foto’s maken of foto’s tussen de belichtingen is.

Wanneer je nu op je camera kijkt zie je een aantal afbeeldingen van dezelfde compositie maar met een andere belichting, wat je vervolgens wil doen is alle afbeeldingen in bijvoorbeeld Adobe Lightroom lof een andere fotobewerkingsprogramma laden

Als je eenmaal alle foto’s in Adobe Lightroom hebt zitten wil je de foto’s selecteren waar je een HDR-foto van wil maken. Wanneer je deze foto’s geselecteerd hebt wil je hier een rechtermuisklik op doen en klikken op ‘merge’ of ‘samenvoegen’ en vervolgens voor de optie HDR kiezen, de rest van de instellingen binnen HDR kan je een beetje mee spelen of volledig aan Lightroom overlaten.

Ontvang nu gratis het boek de 10 Bouwstenen van Betere Natuurfotografie & Ontdek de Creatieve Lens

Gratis Natuurfotografie Boek  downloaden >> (klik op het geel)

  • In deze 10 onmisbare stappen naar krachtige en creatieve natuurfotografie
  • Duidelijke uitleg met 50+ inspirerende voorbeeldfoto’s met uitleg
  • 50 pagina’s waardevolle tips
  • Incl. E-book “Ontdek de Creatieve Lens”, nr. 1 aanrader (betaalbaar & geen verkoop van apparatuur)
  • Sfeervolle voorbeeldfoto’s van cursisten, met deze lens gemaakt
  • Ontvang gratis persoonlijk aankoopadvies op maat: 100% onafhankelijk

Wil jij je echt goed en snel ontwikkelen?

Volg mijn VIP Begeleidingsprogramma >>. Toegang tot alle 300+ Videolessen, stap-voor-stap uitleg, unieke Real-time Praktijkvideo’s (100% meekijken met mijn camera), Maandelijkse Inspiratie-opdracht, Maandelijkse Fotofeedback Video’s, deel foto’s met elkaar in de dagelijks actieve Kijk & Zie Community. Nu met extra Videocursussen.

Stel onderaan je vragen

Scroll naar beneden. 

  • Ik reageer persoonlijk op jouw vraag (die met dit artikel te maken heeft) en ben 100% onafhankelijk. Er is geen belang bij wat jij koopt.
  • Geef even genoeg informatie: je camera en lenzen die je hebt, wat je wil fotograferen en in welke omstandigheden (ook binnen?) en wat je budget ongeveer is.