Scherpstellen bij Landschapsfotografie: scherpe foto's

Waar stel je scherp bij landschapsfoto’s zodat je een volledige scherpe landschapsfoto krijgt? Wanneer je een portret maakt weet je meteen waar je moet focussen, op de ogen van je model. Het is echter niet zo makkelijk bij landschapsfotografie. In dit artikel behandelen we hoe en waar je moet focussen wanneer je een scherpe landschapsfoto wilt maken hoe je onscherpe/wazige foto’s voorkomt, verder behandelen we ook nog een aantal technieken die erg handig kunnen zijn voor landschapsfotografen, ben je al benieuwd? Lees dan snel verder.

Goed om te weten en uniek, alle adviezen over camera’s & lenzen op dit blog zijn 100% onafhankelijk. Geen belangen bij je aankoop, geen links naar of banden met camerawinkels. Ook word ik op geen enkele wijze gesponsord door cameramerken.

Voor je verder leest raad ik je trouwens aan om  Gratis het boek De 10 Bouwstenen van Betere Natuurfotografie te  downloaden  >>(klik op de gele tekst). Ontdek de 10 onmisbare stappen voor betere fotografie, mijn allerbeste aankoopadvies over de Creatieve Lens (betaalbaar en 100% onafhankelijk), voorkom een miskoop door aankoopadviezen, tips over techniek en boordevol inspirerende foto’s met uitleg erbij.

Inhoud

Scherpe landschapsfoto’s

Er zijn heel wat factoren waar je op moet letten wanneer je een scherpe landschapsfoto neer wilt zetten, om te beginnen bij een factor die enigszins uit de hand licht: de kwaliteit van je lens. Elke lens heeft aberraties of afwijkingen denk aan flare of ghosting, distortion (vervorming) of vignettering.

Deze afwijkingen zullen wel minder aanwezig zijn op lenzen die bijvoorbeeld een betere coating hebben (om flare en ghosting tegen te gaan), echter kan je veel van deze problemen ook oplossen in de nabewerking, hoe je dit precies doet gaan we later verder op in.

De tweede factor voor een scherpe foto is het juiste diafragma, je diafragma bepaalt mede je scherptediepte (dus hoe veel van je afbeelding daadwerkelijk scherp is). Hoe we deze moeten instellen gaan we zo meteen dieper op in.

Tot slot hebben we de derde factor, filters, niet iedereen gebruikt ze maar filters zijn in principe een extra laag voor je lens ook hier moet je dan weer rekening houden met de kwaliteit hiervan.

Denk aan verkleuring, lensflare of gewoon scherpteverlies. Ook is het erg belangrijk om te checken of je lens of filter schoon is; check dus of er geen vingerafdrukken of zand of andere viezigheid op zitten. Spray aan de kust of bij watervallen zorgt ook voor vagere, minder scherpe foto’s.

Waar stel je scherp in landschapsfotografie?

Vaak gebruik je voor landschapsfotografie een erg brede lens, je hebt dan vaak ook een groot deel van de voorgrond in je compositie je wilt dus vaak ook dat je voorgrond mooi scherp is.

Natuurlijk wil je het midden en na de horizon ook goed scherp je bent dan ook vaak geneigd je focus punt halverwege je scene te zetten of op een dominant onderwerp in je compositie, echter kan dit redelijk ver weg zijn waardoor je de kans krijgt dat je voorgrond niet scherp meer is. Pas hier dus mee op.

Om dit probleem te voorkomen is er de “een derde” regel, in plaats van scherpstellen in het midden van je frame probeer je dit iets dichter bij te doen namelijk op ongeveer een derde vanaf de onderkant van je compositie. In het geval van de foto hierboven is dat dus de scheiding tussen de wat lagere mist banken en de hei op de voorgrond. Met de “een derde” regel haal je dus het maximale uit je scherptediepte en wordt je hele foto scherp.

Scherpstellen met autofocus (AF)

Wanneer je autofocus gebruikt heb je keuze over een aantal verschillende modi, de modus die het meest handig is voor landschapsfotografie is eigenlijk One Shot AF (Canon Benaming) of Single-Servo, hij heet ook wel AF-S bij Nikon, Sony en Fujifilm en S-AF bij Olympus.

De One Shot AF modus / AF-S stelt eenmalig scherp op het punt die jij hebt ingesteld dit doet hij wanneer je de sluiter knop half indrukt dus telkens wanneer je een foto maakt stelt de camera scherp op dit ene plekje.

Verder is OneShot AF ook het meest betrouwbaar, je hebt namelijk ook nog AF-C (continu) en AI (kunstmatige intelligentie). De laatste 2 modi gebruik je eigenlijk voor beweging, ze zijn dus ook minder handig voor landschapsfotografie.

De andere optie is om handmatig te focussen.

Handmatig scherpstellen (Manual Focus of MF)

Autofocus aan of uit
Als je met de hand wilt focussen kan je via het menu van je camera de autofocus op MF (manual focus) zetten of het knopje op de lens zelf omzetten. Wanneer je nu op de sluiter knop drukt maakt je camera meteen een foto en stelt hij niet nog eens scherp, de volgende stap is dus scherpstellen.

Scherpstelring
De scherpstelring verschilt op elke lens, de ene is wat breder dan de ander en sommige zijn weer wat stroever om te bewegen. Het is dus een kwestie van gewenning, in het begin zal dit een erg precisiewerkje zijn.

Verder is de kwaliteit van de lens ook van belang, kitlenzen zijn bijvoorbeeld een stuk stroever om te draaien, ze hebben meer weerstand en zijn minder precies. Weerstand is over het algemeen niet slecht als hij dit namelijk helemaal niet heeft is het lastiger om precies te zijn, je gaat dan namelijk snel ‘voorbij’ je scherpstelpunt.

Beeldstabilisatie
Soms, voornamelijk bij wat oudere lenzen, kan de beeldstabilisatie ervoor zorgen dat je sensor juist beweegt wanneer je je camera op een driepoot hebt staan. Tegenwoordig zijn er ook een groot aantal beeldstabilisatie systemen die detecteren wanneer je camera stil staat en compenseren dan dus niet, er zijn echter te veel variabele om rekening mee te houden dus is de vuistregel om beeldstabilisatie uit te zetten.

Statief
Een statief is erg belangrijk, het liefste wil je ook een goed stevig statief die tegen een stootje kan en trillingen niet doorgeeft. Je wilt dat je driepoot van redelijk stevige materialen is gemaakt zodat hij bestendig is tegen de eventuele weersomstandigheden.

Een wat zwaarder statief zorgt ervoor dat hij goed op de grond staat en moeilijker te bewegen is door eventuele golven of de wind. De meest stabiele statieven zijn de statieven zonder midden kolom, dit is een statief die nog een extra soort poot in het midden heeft die op en neer kan om de hoogte te bepalen, deze midden kolom heeft een minder stevige grip ten opzichte van de poten en is dus makkelijker te bewegen door bijvoorbeeld de wind.

Zelfontspanner of afstandsbediening
Het gebruik van een zelfontspanner of afstandsbediening is eigenlijk wel essentieel, als je geen van beide hebt heb je namelijk te maken met de trilling van je hand wanneer je de sluiter loslaat.

Een zelfontspanner telt af nadat jij de sluiter hebt losgelaten waardoor deze trilling voorkomen wordt. Als je echter op het strand staat en je wilt snel achter elkaar foto’s maken om precies die golf te pakken te krijgen is een afstandsbediening de beste optie. Een afstandsbediening verbind je met een kabel aan je camera (of is draadloos) en heeft, afhankelijk van welke afstandsbediening, een aantal opties om je sluiter te bedienen.

Met een afstandsbediening heb je dus geen trilling en hoef je niet te wachten, ook kan deze erg handig zijn wanneer je bijvoorbeeld in BULB wilt fotograferen aangezien je op sommige afstandsbedieningen langere tijden kan instellen dan de langste sluitertijd van je camera.

Live View
Live View is wanneer je door het lcd-scherm van je camera kijkt in plaats van je viewfinder, je kan deze gebruiken om scherp te stellen.

Je kan met Live View namelijk erg ver inzoomen op je focus punt en kijken of deze precies in focus is of niet. Ook elimineer je met Live View de spiegel die moet opklappen wanneer je een foto maakt (Bij systeemcamera’s is deze er sowieso niet). Wanneer de spiegel omhoog klapt heb je een interne beweging die eventueel voor een trilling kan zorgen, met Live View is deze mogelijkheid er niet.

Controle
Nadat je een foto hebt gemaakt is het slim om altijd even je foto te controleren op scherpte, dit doe je door de foto te openen op je camera en flink in te zoomen. Zorg ervoor dat je zowel de voorgrond als de achtergrond goed controleert op scherpte, mocht hij niet scherp zijn controleer dan of je focus goed staat of een van de bovenstaande stappen niet volgt.

Focus peaking in landschapsfotografie

Foto: CanonUSA

Focus Peaking is een eigenschap die alleen bepaalde systeemcamera’s hebben, helaas kan je met een spiegelreflexcamera dit dus niet doen. Focus Peaking is een systeem dat randen die in focus zijn voor je markeert in rood, deze kleur is in sommige camera’s anders en soms kan je hem ook zelf aanpassen. In de afbeelding hierboven zie je niet heel veel rode randen, er is dus ook niet zo heel veel in focus wel zie je dat je onderwerp goed in focus is.

Verder heeft focus peaking ook een aantal instellingen die je kan manipuleren, de eerste is de gevoeligheid, ook wel level genoemd. De meeste camera’s hebben maar 2 levels High/ Low (Hoog of Laag).

• High/ Hoog wil zeggen dat de camera meer zal markerende lijnen zullen wat dikker zijn en je ziet wat meer dan wanneer je hem in low hebt staan.
• Low/ Laag geeft je echt de absolute precisie, hij zal dan ook alleen de scherpste randen markeren. De lijnen zijn minder te zien en je foto wordt minder “onduidelijk” door de focus peaking.

En ten tweede de hiervoor genoemde kleur, dit komt redelijk aan op een kwestie van voorkeur, elke kleur zal echt per situatie een ander contrast hebben bovendien hebben ook niet alle camera’s alle kleuren.

Groot of klein diafragma in landschapsfotografie?

Je diafragma geeft aan hoeveel licht er in je lens komt,een groot f getal geeft aan dat er erg weinig licht in je lens komt (klein diafragma), een klein f getal zorgt voor veel licht op je sensor (groot diafragma). Naast de hoeveelheid licht bepaalt het diafragma ook je scherptediepte en algehele scherpte van je afbeelding.

Voor landschapsfotografie wil je dus het diafragma met de beste scherpte, meestal is dit niet de grootste of het kleinste diafragma, elke lens heeft een eigen “sweet spot” die meestal tussen f/7.1 en f/13 ligt (f/8 of f/11 is vaak een goed uitgangspunt).

Heel af en toe wil je ook een onscherp deel in je afbeelding, in dit geval is een groter diafragma (klein f getal) toepasselijk. Houd er wel rekening mee dat een groot diafragma soms vignettering met zich mee brengt.

Sluitertijd

De sluitertijd bepaalt hoe lang je sensor ‘blootgesteld’ is aan het licht. De vuistregel is dat je niet uit de hand moet schieten met een langere sluitertijd dan 1/60, langer dan dat en je krijgt afbeeldingen die niet scherp meer zijn ze zijn ‘bewogen’. Als je met sluitertijden langer dan 1/60 wilt gaan werken heb je dus eigenlijk een statief gebruiken.

Wanneer je echt lange sluitertijden van 30 seconden of soms zelfs meer wilt dan heb je een echt stevige driepoot nodig die goed met wind en water om kan gaan. Ook heb je bij echt lange sluitertijden dat sommige natuurlijke delen wel bewegen, denk aan het water of aan de wolken, deze zullen dan onscherp worden, soms is dit effect echter gewenst.

Let op dat wanneer je ruisonderdrukking gebruikt (in de camera zelf) dat het dan 2x zo lang duurt om een foto te maken, na dat je een foto hebt gemaakt kan je de camera enige tijd niet gebruiken aangezien jouw camera dan bezig is met het onderdrukken van ruis, het is beter om dit uit te zetten en in de nabewerking dit te onderdrukken.

Meer voorbeelden van ruisonderdrukking komen we zo bij ISO-instelling op terug.

ISO-instellingen

ISO staat voor lichtgevoeligheid, hoe lager je ISO hoe minder gevoelig voor licht en hoe hoger hoe gevoeliger. Het verhogen van je ISO komt echter wel met een addertje onder het gras, om je sensor lichtgevoeliger te maken gaat er meer elektriciteit naar je sensor en dit zorgt voor ruis in je afbeelding.

De vuistregel is hoe hoger je ISO hoe meer ruis.

Sommige camera’s kunnen hun ISO-waardes handmatig vergroten, je kan bijvoorbeeld op sommige camera’s ISO 50 gebruiken. ISO 50 komt echter ook met een nadeel, het dynamische bereik wordt minder. Je zal van dit dynamische bereik niet zo erg veel merken als je alleen in JPEG fotografeert maar de RAW-fotograaf merkt wel dat het dynamische bereik minder is. Bij foto’s waarin je heel lichte delen hebt en heel donkere, wil je een zo groot mogelijk dynamisch bereik (denk aan zonsopkomst en zonsondergang).

Je kan ruis ook in de nabewerking onderdrukken, Lightroom heeft hier een aantal opties voor, echter kan je tegenwoordig ook met behulp van kunstmatige intelligentie ruis onderdrukken, een voorbeeld hiervan is Luminar en Topaz Denoise AI.

Heb jij ook een mooie camera gekocht en wil je hier meer uit halen? Haal meer uit je camera – Gratis de 10 Stappen  downloaden  >>(klik op de oranje tekst).

Scherptediepte bij landschapsfotografie

Grootte van de sensor

We hebben het al even benoemd, maar de grootte van je sensor heeft invloed op je scherptediepte.

Dit is echter deels waar, hoe kleiner de sensor hoe kleiner je beeld vergeleken met fullframe. Het is namelijk wel mogelijk om identieke foto’s te maken qua scherptediepte maar als je dezelfde lens gebruikt op een fullframe sensor en APS-C sensor en je blijft op dezelfde plek staan dan zal de scherptediepte op de APS-C sensor groter zijn.

Dit komt doordat je de foto’s op dezelfde grootte bekijkt maar de afbeelding van de ASP-C sensor is in werkelijkheid kleiner, je hebt alles dus vergroot, waaronder ook je scherptediepte.

Fullframe
De fullframe sensor wordt op vandaag de dag als norm beschouwd qua grootte. Er is nog een grotere sensor genaamd Medium Format (MF) deze hebben we al kort benoemd in dit artikel, de rede dat deze niet zo bekend is komt door de prijs van deze camera’s en lenzen, medium format wordt ook eigenlijk alleen gebruikt in de professionele sector wanneer je afbeeldingen heel groot wil laten afdrukken. Medium Format zal dus vergeleken met fullframe de meest ondiepe scherptediepte hebben. Zelf gebruik ik geen medium format, niet nodig.

APS-C
APS-C sensor is de meest bekende crop sensor, ze hebben vaak een crop van 1.5x (Nikon) of 1.6x (Canon). De cropfactor is het meest bekend bij de brandpuntafstand van lenzen, als je een lens van 100mm op een APS-C sensor gebruikt dan is deze vergeleken met fullframe 150mm of 160mm afhankelijk van welk merk je hebt. Deze vergroting gebeurt dus ook bij de scherptediepte, een APS-C crop sensor heeft dus een wat grotere scherptediepte ten opzichte van fullframe.

MFT (Micro Four Thirds)
Ten slotte bespreken wij nog de Micro Four Thirds sensor, deze heeft een cropfactor van 2x. De MFT-sensor wordt het minst gebruikt voor landschapsfotografie aangezien het erg lastig is om brede lenzen te maken voor deze sensor. Desalniettemin is het niet onmogelijk, je hebt naast de cropfactor qua brandpuntafstand dus ook te maken met de vergroting van de scherptediepte, uit deze lijst zal de MFT-sensor dus de meeste scherptediepte hebben. Simpel gezegd: je krijgt snel alles scherp.

Diafragma

De scherptediepte met diafragma hebben we eigenlijk al besproken, om nog even kort te herhalen is de vuistregel hoe groter het f getal, hoe kleiner de diafragma en dus hoe meer de scherptediepte.

Dit geldt ook andersom: hoe kleiner het f getal hoe groter de diafragma en dus hoe ondieper de scherptediepte.

Brandpuntsafstand

De brandpuntafstand van een lens heeft ook een grote impact op de scherptediepte, een langere brandpuntafstand van bijvoorbeeld 200mm heeft een veel ondiepere scherptediepte van een lens met een brandpuntafstand van 35mm.

Echter als je onderwerp dezelfde hoeveelheid oppervlakte opneemt op je sensor met zowel de telelens als de groothoek dan zal de scherptediepte vrijwel hetzelfde zijn.

De reden waarom telelenzen een ondiepere scherptediepte hebben komt door hun ‘field of view’ oftewel hun kijkhoek. Een telefoto lens zal vergeleken met een groothoek lens je hele kader vullen met je onderwerp met een stuk minder oppervlakte met de achtergrond de blur die je hierop ziet zal dus ook vergroot worden.

Scherpstelafstand

Scherpstelafstand heeft wel degelijk invloed op de scherptediepte. Stel je dichtbij de lens scherp, dan loop je het risico dat de achterkant niet meer scherp wordt. Denk aan een foto waarin je dichtbij rotsen staat, stel je vlak voor je voeten scherp dan zijn de rortsen wel scherp maar de achterkant van de foto niet.

Hetzelfde geldt voor het omgekeerde, hoe verder je onderwerp van je lens hoe groter de scherptediepte. Dit is veiliger.

Hyperfocale scherpstelafstand

De hyperfocale afstand, misschien is het een term die je weleens langs hebt horen komen. Deze term klinkt heel ingewikkeld maar dat is hij niet we hebben het namelijk al kort besproken onder het kopje klein of groot diafragma.

De hyperfocale afstand op zijn simpelst is de focusafstand die je foto’s de grootste scherptediepte geeft. Dus: op welke afstand moet je scherpstellen om alles scherp te krijgen?

De technische definitie is iets anders maar luidt als volgt: “De meest dichtbij zijnde focus afstand waarbij de objecten in oneindig ook acceptabel scherp zijn”. De hyperfocale afstand is ook te berekenen, nu gaan we in dit artikel niet in op de wat ingewikkelde formule. En zelf gebruik ik dit niet. Ik kijk goed of alles scherp word.

Er zijn heel wat tabellen waar je de hyperfocale afstand bij kan aflezen, zo’n tabel print je dan uit en hou je dan bij je. Een alternatief voor zo’n tabel is een app, een voorbeeld van een app is HyperFocal Pro, deze app installeer je dan op je telefoon en wanneer je je hyperfocale afstand wilt weten kan je die in de app opzoeken.

Filters en scherpe foto’s

Filters worden veel gebruikt tijdens landschapsfotografie, je gebruikt ze waak om minder licht je lens in te laten en dus de mogelijkheid te creëren om langere sluitertijden te gebruiken.

Goedkope of slechte kwaliteit filters kunnen ook de scherpte in je afbeelding verminderen.

Glazen filters zijn over het algemeen scherper en vaak ook bestendiger tegen krassen dan resin filters.

Ook moet je goed opletten dat wanneer je op het strand of bij een waterval staat er geen waas voor op je filter vormt. Neem altijd een goede doek mee die echt vocht absorbeert. Niet die lullige kleine brillendoekjes die ik mensen soms zie gebruiken, je staat het vocht uit te smeren. Het neemt niet goed op.

Gebruik een zachte kwast voor zand, als je deze weg veegt met een doek heb je meer kans op krassen.

Zoals eerder gezegd verminderen alle filters dus de scherpte, het is dus ook het handigste om zo min mogelijk filters te gebruiken. Let dus op, 2 filters verminderen de scherpte meer dan 1. Neem als vuistregel dat je het liefst maar 1 of 2 filters wilt gebruiken en een 3e eigenlijk liever niet!

Ontvang nu gratis het boek de 10 Bouwstenen van Betere Natuurfotografie & Ontdek de Creatieve Lens

Gratis Natuurfotografie Boek  downloaden >> (klik op het geel)

• In deze 10 onmisbare stappen naar betere natuurfotografie
• Duidelijke uitleg met inspirerende voorbeeldfoto’s
• 50+ pagina’s waardevolle tips
• Incl. E-book “Ontdek de Creatieve Lens”, nr. 1 aanrader (betaalbaar & geen verkoop van apparatuur)
• Sfeervolle voorbeeldfoto’s van cursisten, met deze lens gemaakt
• Ontvang gratis persoonlijk aankoopadvies op maat: 100% onafhankelijk

Wil jij je echt goed en snel ontwikkelen?

Volg mijn VIP Begeleidingsprogramma >>. Toegang tot alle Videocursussen, stap-voor-stap uitleg, unieke Real-time Praktijkvideo’s (100% meekijken met mijn camera), Maandelijkse Inspiratie-opdracht, Maandelijkse Fotofeedback Video’s, deel foto’s met elkaar in de dagelijks actieve Kijk & Zie Community. Nu met extra Videocursussen.

Stel onderaan je vragen over scherpstellen en scherpe landschapsfoto’s 🙂

Scroll naar beneden. 

• Ik reageer persoonlijk op jouw vraag (die met dit artikel te maken heeft) en ben 100% onafhankelijk. Er is geen belang bij wat jij koopt.
• Geef even genoeg informatie: je camera en lenzen die je hebt, wat je wil fotograferen en in welke omstandigheden (ook binnen?) en wat je budget ongeveer is.

Naast 10 jaar ervaring in de fotografie en ervaringen van cursisten gebruikte ik deze websites

https://www.kenrockwell.com/
https://photography.tutsplus.com/
https://www.dpreview.com